Өткен аптаның аяғында Белоруссия президенті Александр Лукашенконың жарлығымен алты саяси тұтқын бостандыққа шығарылды. Президент әкімшілігі оны рақымшылық қағидатына негізделген акт деп сипаттады.
Шын мәнінде бұл оқиғаға әлемде біраз жұртшылық назар аударды. Әсіресе, Батыс пен АҚШ-тың саяси ортасында ерекше мән беріп отыр. Кейбір саясатшылардың пікірінше, Белоруссия президентінің ойлағаны да сол болса керек.
Алдымен кімдер босағандарын айтайық: Николай Статкевич, Игорь Оленевич, Николай Дедок, Евгений Васькович, Артем Прокопенко және Юрий Рубцов. Бұлардың ішінде 2010 жылғы президент сайлауына қатысқан Николай Статкевичті бөле-жара айтуға болар. Оған сайлау аяқталғанда оның нәтижесіне байланысты адамдарды бүлікшілікке бағыттады деген айып тағылған. Соттаймын десе кінә табу қиын емес дегендей, аталғандардың біразы саяси емес, қылмыстық кінәларымен сотталған.
Содан бері, әсіресе, Батыста Лукашенконы айыптаған, сотталғандарды босатуды талап еткен сөздер көп болды. Соның бірі – өткен жылы желтоқсанда АҚШ Мемлекеттік департаменті Белоруссия прездиентіне үндеу тастап, сол саяси тұтқындарды босатуға шақырған. Лукашенконың бүгінгі қадамын біраз жұрт соған жауап деп те қабылдады.
Иә, алғашқы үн қатқан АҚШ Мемлекеттік департаменті болды. Оның баспасөз хатшысы Джон Керби бұл акцияны «Белоруссия халқы үшін игілікті оқиға және АҚШ-пен арақатынасты реттеуде маңызды қадам болды» деп атап көрсетті. Батыстың қуанышын Еуроодақтың шетел істері және саясат жөніндегі жоғарғы өкілі Федерика Могерини мен Еурокомиссияның көршілік саясаты жөніндегі комиссары Йоханнес Хан білдірді. Олар бірлескен мәлімдемесінде Лукашенко рақымшылдығын «көптен күткен қадам» деп сипаттады.
Бұл қадамды айрықша белсенділікпен сөз еткен Ресей саясатшыларының пікірлерінен оны иә құптағанын, немесе айыптағанын ажырату қиын соқты. ГУВШЭ-нің әлемдік экономика және саясат факультетінің деканы Андрей Суздальцев мұны демократияға қарай бетбұрысқа мүлде қатысы жоқ десе, Ұлттық стратегия кеңесінің директоры Валерий Хомяков Лукашенконың Батысқа жағынуы деп тұжырымдады. Лукашенконың Еуроодаққа кіргісі келеді деген де айтылды. Лукашенко бүгінге дейін «Еуропадағы соңғы диктатор» атағына ие болса, енді Ресейдегі жағдайға байланысты бұл атаққа лайықты басқа да адам барлығын көрсеткісі келді деп те кекеткендер табылған.
Айтылып жатқан пікір көп. Қазан айында бұл елде – президент сайлауы. Біреулер соған қатыстырады. Жақында Лукашенко БҰҰ Бас Ассамблеясының мәжілісіне қатысуға Нью-Йоркке барады. Сол сапарында АҚШ президенті Барак Обамамен жолығуы мүмкін. Сол үшін дейді тағы біреулер. Кейде жақсылық жасағандардың да осылай сөзге қалатыны бар. Қалай десек те, Белоруссия президенті өз мінезіне тән тосын әрекетімен біраз жұртты таңдандырды. Бұл шын мәнінде Белоруссияны Батысқа жақындата түсуі әбден мүмкін.
Жағдай жақсы болса, халық көтерілмейді
Бразилияда халық көшеге шықты. Қарсылық шеруі елдің 240 қаласын қамтыды. Талаптары – президент Дилма Русеф қызметінен кетсін дейді. Оған себеп – рецессия, инфляцияның өсуі, жұмыссыздықтың етек алуы.
Мұндай жағдай қазір қайда жоқ дейсің. Рецессия, яғни өндірістің кері кетуі, құлдырауы, жұмыссыздық әлемнің көптеген елін есінен тандырып отыр. Сол үшін басшысын қуа берсе, береке сонда кетпей ме? Әлемдік дағдарыс кезінде қай жерде де ынтымақ, түсіністік, қиындыққа қарсы бірігу қажет-ау деген ой көңілге орала береді. Оның үстіне әйел басшы белден басып, қиянатқа бара қоймас деп те ойлайсың.
Бірақ қарсыластардың талабында да қисын көп. Құлдырау негізінен осы социалист қайраткер Дилма Русефтің билікке келуінен, яғни, осыдан 5 жыл бұрын басталыпты. Соған қарамай, осыдан үш-төрт ай бұрын ол президент сайлауында екінші мерзімге тағы сайланған. Рас, екінші турда қарсыласын 51 пайызбен әзер жеңген. Әрине, бұл бұрынғы президентке, билік ресурстарын пайдаланған адамға тым аз. Ең қиыны – елдегі Петробраз мұнай компаниясына байланысты
дау-жанжалға қатысы бар деген айыптау.
Президенттің өзі бұған ешқандай қатысым жоқ, тазамын дегенді айтады. Ел прокуратурасы ел президентіне мұнауың бар деп көрсетпегенімен, биліктегі «Еңбек» партиясының көптеген саясаткерлеріне, парламент басшыларына, үкімет мүшелеріне, тіпті президенттің өз кеңесшісіне айып тағып отыр. Прокуратураның есебінше, биліктегілер 2 миллиард доллардай қаржы жымқырған. Тіпті, өзі алмағанмен, айналасындағылардың сондай болғаны үшін де, оны аңғармағаны үшін де Дилма Русефті жазғыруға болғандай-ау.
Өз кезегінде биліктегілер қарсыластарын бүлікшілерге қосып, елде диктатура орнатқылары келеді деп айыптайды. Оппозиция қатарындағы әсіре оңшылдардың мақсаты заңды сайланған билікті қалай да құлату дейді. Олар диктатураны жайдан-жай еске салып отырған жоқ, бұл елде 1964 жылдан 1985 жылға дейін әскери диктатура билік құрып, елді қатаң тәртіп құрсауында ұстаған. Сөйтіп, біраз жылдан бері биліктегі социалистер халықты әсіре оншылдардың билікке келу қаупімен қорқытады.
Қалың көпшіліктің талабы басқарақ. Олар биліктен әлеуметтік жағдайға көңіл аударуды талап етеді. Шеруге шыққандар қатарында тек әсіре оңшылдар ғана емес, солшыл партиялардың да өкілдері бар. Күні кеше президент сайлауына қатысып, алғашында басты үміткердің бірі болған Анна Суарес былай дейді: «Біз барлық жерде, денсаулық сақтауда да, білім беруде де тәртіп болуын қалаймыз. Содан да түк істемей отырған президенттің кетуін талап етеміз!» Оны даурықпа сөз дейін десең, президенттің рейтингі қазір 8 пайызға дейін құлдырап отыр.
Әлемнің бір алып елінде (халқы 203 миллион) тыныштық кетіп тұр. Оның басқаларға да әсері болары анық.
Мамадияр ЖАҚЫП, журналист.
